Jaap van den Elzen

Een vogel in een kooi
kan niet vliegen

Een sterk thema, zegt Jaap van den Elzen over Façade 2022 . ,,’Freedom from Fear’, ik werd gevraagd daarop te reageren. Eerst heb ik Middelburg bezocht om te zien waar je het best de dialoog met de stad kunt aangaan. Op dat moment zaten we nog in de pandemie. Er heerste vrees, dat was goed voelbaar in de maatschappij. Er was een gezamenlijke angst. In dat thema ben ik gedoken zonder het specifiek aan de coronatijd te koppelen.”

,,Na mijn opleiding aan de Design Acadamy in Eindhoven maakte ik in 2006 voor het eerst een lichtfestival mee. Tijdens Glow werd de hele binnenstad van Eindhoven door lichtkunstenaars op zijn kop gezet. Philips had een paar lampen over en vroeg of ik er iets mee kon. Het waren zogenaamde Goboprojectoren, een soort hele krachtige diaprojectoren. Toen ontdekte ik hoe je op een laagdrempelige manier een groot publiek kunt bereiken. Op dat moment is bij mij het lampje gaan branden. Eerder dit jaar was ik voor een groot project in Diever in Drenthe. Aan de lichtinstallatie voor ‘The Village of Shakespeare’ heb ik twee en een half jaar gewerkt. Ik heb de route van het dorp naar het theater met licht verbonden. Geen kleuren, maar wit. In de tijd van Shakespeare hadden ze fakkels en had het licht ook geen kleur. Toneelschrijvers hielden in die tijd rekening met de brandtijd van fakkels, precies zo lang duurde een scène. Die brandtijd heb ik in mijn installatie verwerkt: ‘To see… or not to see’. Licht is mijn materiaal, zoals brons dat is voor een beeldhouwer en verf voor een schilder. Ik maak dynamische werken, je hebt altijd de factor tijd en de ruimtelijke context.”

,,Zien of niet zien, dat komt in Middelburg terug. In het thema ‘vrijwaring van vrees’ zit een contradictie. Vrijheid en angst, die dualiteit, daar wilde ik iets mee. Je zag dat mensen de angst wilden buitensluiten maar daarmee ook zichzelf opsloten, ze bouwden hekken om zich heen. Dat bracht me op de vraag: ga je jezelf opsluiten in een kooi? Een vogel in een kooi is volledig veilig maar kan niet vliegen.”

,,Zo ben ik op een kooivormige lichtconstructie uitgekomen. Bij de Stationsbrug heb je aan de kant van de hotels een locatie met bijzondere bomen. Die heb ik gekozen vanwege het natuurlijke bladereffect. Mijn installatie staat in Middelburg in de lichtste periode van het jaar. De bomen geven schaduw, zodat je overdag ook een indruk krijgt van de lichtinstallatie zoals die daar mooi aan het water is gelegen. Maar uiteraard verliest mijn licht het van het zonlicht. Het kunstwerk heeft dan ook een dag- en een nachtwaarde, het heeft twee gezichten. Overdag is het een fysiek object en is het licht minimaal zichtbaar. Als het donker is krijg je een totaal nieuwe beleving. Wie dan in de ‘shelter’ stapt, wordt helemaal onderdeel van het werk.”

,,Er is een kooivormige constructie opgesteld. Drie meter in doorsnee en drie meter hoog, de kooi is van stalen profielen gemaakt. Je kunt er vrijwillig binnen stappen. Samen met de elektro-akoestische componist Augusto Meijer maakte ik een klankcompositie. De klanken en het licht vormen een geheel, ze reageren op elkaar, het is een bad van klank en kleur. Zoals een componist met muziek werkt, zo werk ik met licht. Timbre, ritme, daar gaat het om bij deze sound-lightscape installatie die ik ‘Shelter’ heb genoemd. Wie in de kooi stapt komt in een rustgevende omgeving waar alle kwaad, alle angst kan worden vergeten. Voor bijna vier minuten, zo lang duurt de compositie die dan weer opnieuw begint.”

,,Opdimmen, wegdimmen, in de rondte bewegen, je kunt veel met licht doen. Nee, het wordt zeker geen kermisvoorstelling.  Met kleuren wil ik een gevoel van geborgenheid benadrukken. Een computer stuurt het geheel aan. Er is iets van zeventig meter led verwerkt, zo’n duizend kleine lampjes. Met de kleuren rood, groen en blauw maak ik vloeiende overgangen tot een verfijnde lichtcompositie.”